PHÂN TÍCH TRUYỆN NGẮN “CÔ HƯƠNG” CỦA LÃ TẤN

Tình yêu quê hương dường như là tình cảm thường trực trong mỗi con người. Khi còn nhỏ, tình yêu quê gắn liền với tình yêu gia đình, yêu cảnh vật bình dị của quê hương. Khi lớn lên, tình yêu quê hương là nỗi nhớ da diết, khắc khoải mỗi khi phải xa xứ, là sự háo hức, mong chờ được trở về nơi mình đã sinh ra và lớn lên. Tình yêu quê luôn được các nhà văn gửi gắm bằng sự chân thành, giản dị trong tác phẩm của mình. Đến với “Cố hương” của Lỗ Tấn, chúng ta sẽ cùng nhà văn phiêu lưu về miền quê xưa, mặc dù miền quê ấy nay đã đổi thay, không còn nguyên vẹn và tươi đẹp như xưa.

Sau hơn hai mươi năm xa cách, nhân vật tôi vượt hai vạn dặm trong mùa đông lạnh giá để trở về cố hương. Đối với một người con xa quê hương, trở về chốn xưa chắc hẳn trong lòng ít nhiều có sự mong đợi, háo hức và nhớ nhung. Tuy nhiên, khung cảnh quê hương thu vào trong mắt nhân vật “tôi” là “một thôn xóm hoang tàn, vắng vẻ nằm im lìm dưới bầu trời vàng”. Khung cảnh nhuốm màu thê lương, hoang vắng, hiu quạnh không khỏi khiến lòng người xót xa. Đó cũng chính là bức tranh làng quê ảm đạm, suy tàn và thê lương của xã hội Trung Quốc đầu thế kỷ 20. Cảnh vật làng quê vẫn thê lương như xưa, hay do tâm trạng con người mà thành ra như vậy? chức vụ? Lần trở về quê hương lần này của nhân vật “tôi” cũng là lần cuối cùng, trở về để “tạm biệt ngôi nhà thân yêu, tạm biệt làng quê thân yêu đưa gia đình về nơi đất khách quê người làm ăn sinh sống”. Cái buồn của cảnh và nỗi buồn trong lòng khiến lòng người vốn đã tê tái, nay lại càng thêm đau đớn.

Không chỉ quê đổi thay mà người dân quê cũng đổi thay. Tác giả khéo léo kết hợp giữa quá khứ và hiện tại. Hai nhân vật mà tác giả tập trung vào là Nhuận Thổ và Hải Đường. Nhuận Thổ ngày xưa có khuôn mặt tròn, nước da bánh mật, cổ đeo chiếc vòng bạc, đôi bàn tay bụ bẫm hồng hào, trên đầu đội chiếc mũ da cừu nhỏ xíu. Hình ảnh Nhuận Thổ gợi lại nhiều kỷ niệm đẹp trong quá khứ như chuyện bẫy chim, canh dưa, nhặt vỏ sò. Và khi còn trẻ, họ không bị địa vị xã hội ngăn cách, tình cảm của họ hoàn toàn chân thành và trong sáng. Thời gian đã biến Nhuận Thổ của hiện tại trở thành một lão nông già, đần độn, đần độn, nghèo khổ, cam chịu: cao gấp đôi xưa, da vàng vọt, nếp nhăn hằn sâu, đầu đội mũ lông thú. cừu xơ xác, tủi thân, không nói được… Đặc biệt là sự thay đổi thái độ đối với nhân vật tôi: rụt rè, ít nói, xưng hô cung kính. Còn cô nàng Hải Đường hay Tây Thi đậu phụ ngày xưa xinh đẹp, có duyên bán hàng thì nay hung dữ, nanh nọc, vô ơn, tham lam, trơ trẽn. Bằng phép so sánh tương phản và lối trần thuật cay đắng, người dân quê hiện lên trong tác giả niềm ngậm ngùi, xót xa. Nếu như Nhuận Thổ dù nghèo nhưng vẫn giữ được bản chất hiền lành, thật thà của một người nông dân thì Hải Đường đã bị tha hóa, thay đổi cả về ngoại hình lẫn tính cách. Hình ảnh Hải Dương là biểu hiện của sự tha hóa, suy đồi của lối sống, tính chất nơi làng xã. Nguyên nhân của sự thay đổi đó có cả khách quan và chủ quan. Phần vì mất mùa, sưu cao thuế nặng, lính tráng, đạo tặc, quan lại, quý tộc, phần vì dân không chịu sửa đổi, ngu si, ngu muội…

Nhân vật tôi rời quê ra đi không một chút lưu luyến, chỉ cảm thấy thật cô đơn và ngột ngạt. Câu chuyện khép lại trong sự chiêm nghiệm đầy triết lí của nhà văn: “Thật ra trên đời không có con đường nào, nếu người ta cứ bước đi thì nó chỉ trở thành con đường mà thôi”. Trong nỗi buồn, cay đắng vẫn không thôi hi vọng về tương lai. Tác giả đặt ra một vấn đề lớn là thay đổi hiện thực, xây dựng những con đường mới và cuộc sống tốt đẹp hơn cho tương lai.

Bằng nghệ thuật miêu tả diễn biến tâm lí nhân vật, sự kết hợp giữa tự sự, miêu tả, biểu cảm và lập luận, tạo nên những hình ảnh tượng trưng giàu ý nghĩa triết lí, Lỗ Tấn đã phơi bày thực trạng của xã hội phong kiến. Trung Quốc lúc bấy giờ. Tác phẩm vì thế có giá trị hiện thực sâu sắc hơn.

“Cố hương” của Lỗ Tấn đã góp phần khơi dậy trong lòng người những tình cảm cao quý đối với quê hương. Yêu quê hương chưa hẳn là gắn bó với quê hương, yêu quê hương còn là khát vọng về một cuộc sống tốt đẹp hơn cho quê hương, khát vọng về sự đổi thay, phá vỡ bóng tối đang bao phủ quê hương thân yêu.