Phân tích hình ảnh đoàn tàu trong Hai đứa trẻ của Thạch Lam

Dạy

Con tàu là sản phẩm của nền văn minh phương Tây, xuất hiện ở Việt Nam trong bối cảnh người Pháp tiến hành khai thác thuộc địa Đông Dương. Sự xuất hiện của nó không chỉ làm thay đổi đời sống kinh tế – xã hội mà còn mang đến cho nền văn học Việt Nam một nguồn thi liệu mới. Giờ đây, bên cạnh hình ảnh con đò – bến sông, trong nền văn học nước nhà còn có hình ảnh sân ga – đoàn tàu. Trong số nhiều tác phẩm trước 1945, ta thấy truyện ngắn Hai đứa trẻ của Thạch Lam đã miêu tả thành công hình ảnh con tàu – một hình ảnh mở ra nhiều khía cạnh khác nhau của hiện thực đời sống xã hội đương thời.

Trước hết, hình ảnh con tàu được nhà văn miêu tả thể hiện trạng thái tàn lụi của cuộc sống. Cuộc đời “đục, xơ xác” (Nam Cao) vốn là đề tài phổ biến trong văn học trước cách mạng tháng Tám. Với mỗi người viết, chủ đề này sẽ được trình bày theo một cách khác nhau. Trong Hai đứa trẻ, hiện thực cuộc sống được nhà văn Thạch Lam quan sát qua tình huống đoàn tàu trở về ga. Như các bạn đã biết, bối cảnh của truyện Hai đứa trẻ là một xóm huyện nghèo. Nơi đây có đường sắt chạy qua, có sân ga cho tàu chạy theo lịch đêm đón trả khách. Những chuyến tàu giữa vô hình trung đã trở thành một phần cuộc sống của người dân xóm huyện. Đó là niềm hy vọng của nhiều người trong cuộc sống. Vì vậy, ban đêm, người dân vẫn thức để chờ tàu về ga. Đối với chị em Liên, chờ tàu chủ yếu là vì một lý do khác. Trong tác phẩm, hình ảnh con tàu được miêu tả qua con mắt của chị em Liên. Nghệ thuật miêu tả của nhà văn theo chiều từ xa đến gần. Khi đoàn tàu sắp đến sân ga, người ta nhận ra “ngọn lửa xanh” và tiếng còi “trong đêm khuya vươn dài theo ngọn gió xa”. Lại gần, đoàn tàu hiện ra với “một làn khói trắng sáng”, với “những toa tàu sáng choang, soi xuống lòng đường”. Mọi hình ảnh, âm thanh, ánh sáng… của đoàn tàu đều được hai chị em quan sát kỹ càng. An nói với Liên: “Tàu hôm nay không đông”. Tuyên bố này chỉ ra hai thực tế. Thứ nhất, chị em Liên đêm nào cũng thức chờ tàu. Thứ hai, so với trước, tàu hôm nay ít đông hơn. Ở một hoàn cảnh khác, đông khách mà không có khách là chuyện bình thường. Nhưng trong trường hợp này, nhận xét của An có ý khắc sâu chủ đề “sự sống đang chết dần chết mòn” của nhà văn. Để thấy rõ điều này, cần đặt câu nói của An trong hệ thống các câu văn khác của tác phẩm. Chúng tôi muốn nói về ba câu và đoạn văn sau:

– “Hôm nay ngày sale thì còn gì để mất”.

“Muộn thế này rồi mà họ vẫn chưa ra à?”

– “Hồi trước ở sân ga có vài quán cơm mở cửa đón khách, sáng đèn đến nửa đêm. Còn bây giờ đóng cửa im lìm, tối om như ngoài đường vậy”.

Câu thứ nhất là cảm nghĩ của Liên, câu thứ hai là lời chị Tý, câu thứ ba là lời nhà văn tả cảnh hàng quán trên sân ga. Trong một ngày họp chợ, Liên bán “chẳng ra gì”. Khách hàng của chị Tý không ra mua hàng thường xuyên như mọi ngày. Khung cảnh các quầy hàng ở sân ga thật dột nát. Sự bận rộn “đèn sáng cho đến nửa đêm” giờ đã là dĩ vãng. Thực tại trước mắt thật xót xa: những dãy quán cơm đóng cửa, chìm trong bóng tối nặng trĩu. Liên kết các hình ảnh, chi tiết trên, ta nhận thấy dụng ý nghệ thuật của Thạch Lam. Nhà văn không triết luận như Nam Cao mà để các loại hình nghệ thuật “tự nói lên”. Chính vì thế văn Thạch Lam nhẹ nhàng mà sâu sắc.

Hình ảnh con tàu không chỉ mang ý nghĩa hiện thực mà còn mang ý nghĩa tượng trưng. Tính chất biểu tượng của nó được xác nhận bởi ánh sáng rực rỡ. Trong cảm nhận của những tâm hồn thơ trẻ như Liên và An, ánh sáng con tàu gợi lên một thế giới khác “vui nhộn và ồn ào” hơn. Nó đối lập với vẻ u uất, tĩnh lặng của không gian phố huyện. “Con tàu hình như đã mang một chút thế giới khác đi qua. Một thế giới hoàn toàn khác, đối với Liên, khác với ánh sáng ngọn đèn của cô Tý và ánh lửa của bác Siêu”. Trên cái nền cảm giác đối lập của hai ngọn đèn ấy, tâm hồn Liên nảy sinh khát vọng đổi đời. Rõ ràng, những đứa trẻ như Liên và An đã mất đi sự hồn nhiên, trong sáng của tuổi thơ. Thay vào đó là nỗi buồn, sự tự nỗ lực để hy vọng vào một ngày mai. Việc hai chị em cố thức để đợi tàu là vì lẽ đó. Ta hiểu vì sao khi đoàn tàu rời sân ga, Liên liền “thầm lặng theo giấc mơ”. Tâm hồn Liên đang trở về thế giới của ánh đèn rực rỡ và âm thanh ồn ào. Khi viết câu “Âm thầm theo giấc mơ”, Thạch Lam dường như cũng đang lo lắng về một sự thay đổi!

trăng sáng