Mùa thu vẫn được coi là mùa của thơ ca. Cảnh mùa thu đẹp nhưng buồn. Thơ truyền thống hiện đại thường vẽ cảnh mùa thu giống nhau, trong đó có thơ Xuân Diệu. Thơ hữu tình cũng là thơ về cảnh thu nhưng có nét riêng nhưng vẫn Xuân Diệu: cảnh đẹp mà không buồn, đó là mùa thu của tình yêu, của tuổi trẻ, mùa của tạo vật, của lòng người qua đôi mắt. Xuân Diệu trở thành một “thế giới của tình yêu”.

Thế giới của ‘Thơ tình – cảnh cũng như người -‘ là một thế giới được nhìn một cách chân thực bằng một tâm hồn rất trẻ thơ. “Lần đầu tiên rung động” đó là trái tim lần đầu biết yêu, lần đầu khao khát lứa đôi. .

Cái nhìn ấy là cái nhìn độc đáo “rất Xuân Diệu” của bài thơ. Với nhân sinh quan đó, nhìn ra thế giới, đâu đâu cũng náo loạn và ham muốn tình dục.

Một thế giới như vậy tất nhiên rất trẻ trung và đầy nhạc, đầy thơ, đầy mộng đẹp.

Mọi vật dường như hòa quyện, cặp đôi, đồng điệu với nhau: Ánh chiều chan hòa cây cỏ, chim hót líu lo, tim em kết duyên với lòng anh, cò ngoài đồng còn băn khoăn vì mây xanh trên trời, Hoa dường như không thông cảm với buổi chiều se lạnh…

Đoạn thơ thể hiện sự cảm nhận rất tinh tế của nhà thơ về cảnh vật và lòng người. Hoài Thanh đã có một nhận xét rất sắc bén về trường hợp bài thơ Duyên dáng: ở đây “cái bồng bột của Xuân Diệu có lẽ được thể hiện đầy đủ hơn cả ở những rung động tinh tế” (Thi nhân Việt Nam). Đúng vậy, nhà thơ đang lắng nghe sự xao xuyến, rạo rực của cảnh vật và lòng người ẩn dưới vẻ ngoài êm đềm, lặng lẽ, dịu dàng của buổi chiều thu – “Ai biết bước đi trong lặng lẽ mùa thu…”

Đó là bản hòa ca của mùa thu vang dội, của tiếng ríu rít, của tiếng lá xào xạc khi trời xanh đổ hạt ngọc. Đó là tình yêu bẽn lẽn của con đường nhỏ với gió đung đưa, của nhành hoa với nắng chiều, của cánh cò muốn bay cùng mây xanh dẫu còn ngập ngừng. Và đó là cảm giác của loài chim với bầu trời rộng nhưng lặng lẽ “sải cánh”, cảm giác se lạnh của hương đồng cỏ trong sương chiều… Và cả sự rung động thầm kín của trái tim anh với trái tim em, dù chỉ là tình cờ. Tuy nhiên, cùng đi trên một con đường và chưa bao giờ có ban điều khiển…

Cảnh mùa thu trong thơ Tình không buồn như trong thơ truyền thống hay nhiều bài thơ khác của Xuân Diệu. Nhưng vẫn là cảnh cũ. Ở đây, tâm hồn trong sáng của một chàng trai mới biết yêu đã gặp được sự sang trọng của trời thu, sắc thu, âm thanh mùa thu. Và niềm khao khát lứa đôi vừa chớm nở, rạo rực nhưng còn e ấp trong lòng, cũng phù hợp với không khí dịu dàng của mùa thu. Bước đi của mùa thu là “bước thu”. Bài thơ mùa thu là một “bài thơ êm dịu”. Vậy nên tôi và bạn đừng ồn ào, hãy bước thật khẽ, bước thật nhẹ, để lắng nghe mối tình thầm kín của lòng mình và vũ trụ khi mùa thu đến.

Thơ Duyên là một bài thơ rất tiêu biểu của Xuân Diệu, nhà thơ của tuổi trẻ và tình yêu, và rộng hơn là nhà thơ của khát vọng đồng cảm với cuộc đời.

Nhưng không phải là một Xuân Diệu sôi nổi, rạo rực thể hiện ra bên ngoài, mà là một Xuân Diệu lắng đọng bên trong để cảm nhận cái rạo rực của những giao cảm thầm lặng, thầm kín của vũ trụ và lòng người. .

Ông đã dệt nên một “bài thơ êm dịu” bằng những sợi tơ giữa trái tim mình và trái tim con người, giữa trái tim con người và vũ trụ.