Thạch Lam thực ra sáng tác trong khoảng 6 năm, và mất ở tuổi 32. Tuy nhiên, ông đã có những đóng góp tích cực cho văn xuôi Việt Nam trên con đường: hiện đại hóa. đặc biệt là ở thể loại truyện ngắn. Nhắc đến truyện ngắn đặc sắc của Thạch Lam không thể không nhắc đến tác phẩm Hai đứa trẻ (rút trong tập Nắng trong vườn, Nxb Đời Nay, 1938).

Nội dung bao trùm của truyện Hai đứa trẻ là tấm lòng “sát mát” của Thạch Lam đối với con người và quê hương, ở đây, nhà văn vừa thể hiện niềm cảm thương đối với những kiếp người lầm than lam lũ. lam lũ trong xã hội cũ; thể hiện tình cảm với quê hương.

Hai đứa trẻ có những nét rất tiêu biểu cho phong cách truyện ngắn Thạch Lam: yếu tố lãng mạn xen lẫn yếu tố hiện thực, truyện mà không có truyện, tứ ngôn như một bài thơ… Tất cả đều thể hiện một tâm trạng. Giấc mơ bâng khuâng của hai chị em Liên và An khắc khoải chờ đợi một chuyến tàu đêm chạy qua, trong không khí buồn tẻ của phố huyện nghèo, vào một buổi tối mùa hè yên ả.

Đọc truyện Hai đứa trẻ, trước hết ta có ấn tượng về cuộc sống khổ cực, tù túng của những kiếp người lang thang, sống không ánh sáng, không tương lai trong xã hội cũ.

Truyện mở đầu bằng những âm thanh, hình ảnh báo hiệu ngày tàn: “Tiếng trống bên chòi nhỏ Phố huyện từng hồi gọi chiều, Tây đỏ như lửa, mây trời”. đều đỏ. Ánh lửa hồng như “than sắp tàn” Thì ra: huy hoàng rực rỡ của một ngày đã qua, chiều sắp tàn lúc này chợ cũng đã tàn. giữa phố đã vắng từ lâu. Mọi người đã về hết, mọi ồn ào đã biến mất”, chỉ còn lác đác vài đứa trẻ tội nghiệp lom khom nhặt nhạnh bất cứ thứ gì còn dùng được của những gánh hàng rong, tất cả gợi lên “nỗi buồn của buổi chiều quê”.

Bên cạnh khung cảnh ngày tàn là những mảnh đời tàn tạ. Hàng quê của Tí vắng tanh, dù chiều nào Tí cũng dọn nhà từ chập tối đến sáng nhưng “chẳng kiếm được bao nhiêu”. Bác Sâm ngồi trên chiếc chiếu, trước mặt là chiếc chậu sắt “góp tiếng đàn nguyệt tung hứng trong im lặng”. “Thằng bé chui xuống đất (…) nhặt đất vùi trong cát bên đường” Bà cụ Thi hơi điên và nghiện rượu, sau khi uống một chén rượu đã có tiếng cười, kinh dị. ty, “biến đi. vào bóng tối”. Hai chị em Liên phải thức trắng đêm để “trông quán tạp hóa nhỏ, bố từ Hà Nội chuyển về quê. Vì Liên mất việc làm”. Hàng “bán không xuể”, Liên Thương con nhà nghèo nhưng “không có tiền cho”. Nhánh Liên xếp vào ô. Cái cách tính tiền của hai chị em, sự tiếc nuối của quãng thời gian nhiều đêm ở Hà Nội “uống những cốc nước lạnh xanh đỏ”, những tưởng phở bác Siêu là món quà xa xỉ mà chị em Liên không bao giờ mua được. … khiến chúng ta có thể hình dung ra gia cảnh và mức sống eo hẹp của gia đình Liên. Tuy nhiên, có lẽ dù thế nào thì gia đình Liên vẫn khá giả hơn gia đình chị Tý và bác Xẩm. vì còn có một gian hàng nhỏ thuê của bà cụ”… Mỗi người mỗi cảnh, nhưng đều có chung một nỗi chán chường, mỏi mòn…

Khi trời tối hẳn, phố huyện như thu mình trong ánh đèn cô Tý. Ngoài ngọn đèn này, “bóng tối nhẫn nhục quê” (Thế Lữ) còn có tất cả. Không phải ngẫu nhiên mà nhà văn nhắc đi nhắc lại nhiều lần chi tiết chiếc đèn cù của chị Tý. Kết thúc tác phẩm, hình ảnh gây ấn tượng đọng lại cuối cùng, đi vào giấc ngủ của Liên vẫn là “chiếc đèn con của chị Tý chỉ soi sáng một vùng nhỏ”. Phải chăng hình ảnh này là biểu tượng cho những kiếp người nghèo khổ, sống bần cùng, sống trong bóng tối của xã hội cũ?

Nhịp sống nơi phố huyện này lặp đi lặp lại và đơn điệu. Ngày này qua ngày khác, chiều nào chị Tý cũng “dọn hàng từ chập choạng tối”; Bác Phó Siêu nhóm lửa, bác Xẩm chờ khách, bác Thừa, bác Lực đi gọi người đập tổ tôm. Hai chị em Liên ngồi đếm hàng rồi cùng ngồi trên chiếc chõng tre dưới gốc cây và “Cứ đến chiều tối mẹ Liên lại ghé cửa hàng một lần”…

Cứ thế, “bao người trong bóng tối” ngày qua ngày sống quẩn quanh trong “ao đời phẳng lặng”. Hình ảnh những con người ấy làm ta liên tưởng đến mấy câu trong bài thơ Xung quanh của Huy Cận:

Treo xung quanh với một vài tư thế,

Đến hay đi, những khuôn mặt người như nhau.

Thật buồn cười vì nó rất gần

Đôi môi gợi nhớ bao điều

Tuy nhiên, họ vẫn nuôi một hy vọng mơ hồ: “mong một điều gì tươi sáng cho cuộc đời nghèo khó của họ”. Chính sự mong đợi mơ hồ ấy đã khoét sâu thêm cảnh ngộ đáng thương của các nhân vật trong truyện. Họ sống ở đó, nhưng không biết số phận của họ sẽ ra sao vào ngày mai! Nỗi ngậm ngùi đau khổ của Thạch Lam được thể hiện một cách kín đáo trong cách dựng thân, cành lá và trong giọng văn chậm rãi, đều đều.

Những phân tích về cành khô đầu ngày, cuối chợ và những mảnh đời chết chóc trên đây giúp ta hiểu vì sao Liên và An cố thức hàng đêm để đợi đoàn tàu đi qua. Có phải hai chị em chờ tàu để bán thuốc không? Không, “Liên không mong người khác đến mua, ngoài ra họ chỉ mua bao diêm hay bao thuốc vào ban đêm”. Hơn nữa, “Liên đã buồn ngủ rồi, hoa cả mắt rồi” nhưng cô vẫn không chịu đi ngủ. Còn câu “An đã nằm (…) mí mắt sắp sụp xuống”, bà vẫn dặn khi tàu chạy qua nhớ đánh thức cô dậy. Hai chị em cố thức chỉ “vì muốn nhìn thấy chuyến tàu, đó là hoạt động cuối cùng của đêm”, vì chuyến tàu không chỉ là một chuyến tàu. Đó là cả một thế giới khác. “Đối với Liên là một thế giới khác, khác với ánh sáng ngọn đèn của chị Tí và ngọn lửa của chú Siêu”. Đối với phụ nữ, đoàn tàu là biểu tượng của cuộc sống giàu sang, nhộn nhịp, tràn ngập ánh sáng. Nó gợi lại những kỉ niệm ngày xưa hạnh phúc của chị em Liên khi thầy giáo chưa bị mất việc.

Phố huyện nhộn nhịp phút chốc rồi chìm vào màn đêm tĩnh mịch khi đoàn tàu xa dần.

Phố huyện trở lại phố huyện. Hình ảnh ngọn đèn leo lét của cô Tý lại chập chờn trong cảnh Liên giả vờ ngủ trước khi chìm hẳn vào “giấc ngủ êm, lặng như đêm ngoài phố, lặng và đầy bóng tối”.

Hai đứa trẻ là một câu chuyện không có ngoại truyện. Tất cả chỉ là tâm trạng của cô bé tên Liên được miêu tả bằng ngòi bút đầy lòng nhân ái và trân trọng. Thế Lữ lúc bấy giờ cũng có nhận xét tương tự: “Sự thật là tâm hồn Thạch Lam hành động trong những ca từ văn chương phức tạp, nhiều hình khối, nhưng bao giờ cũng đằm thắm, nhân hậu, và nghẹn ngào một chút nước mắt thầm kín của tình yêu. .Nếu Thạch Lam theo dụng ý nào trong tác phẩm của mình thì sự dụng ý đó diễn ra và gợi lên niềm xót thương.”

Qua tâm trạng của Liên, phải chăng Thạch Lam còn muốn lay động những tâm hồn chán chường, mệt mỏi muốn thoát ly số phận?

Ngoài ra, với một ngòi bút vô cùng tinh tế, Thạch Lam còn giúp ta hòa nhập tâm hồn mình vào tâm hồn của cảnh sắc quê hương:

“Chiều ơi là chiều. Chiều êm ả như khúc hát ru, vang tiếng ếch nhái ngoài đồng theo gió đưa hiu hiu…”.

“Đêm đã bắt đầu, đêm hè êm như nhung, thoáng như gió mát…”

“Muôn ngàn vì sao vẫn lấp lánh qua kẽ lá, một con đom đóm đậu dưới kẽ lá, ánh sáng xanh nho nhỏ lóe lên rồi hoa rơi theo Liên nhè nhẹ, có khi một loạt Linh hồn của Liên hoàn toàn yên lặng, có cảm giác mơ hồ không hiểu”.

Tất cả những cảnh vật, những chi tiết rất quen thuộc thường thấy xung quanh chúng ta. Vậy mà dưới ngòi bút của Thạch Lam, chúng trở nên gợi cảm biết bao! Và chúng tôi hiểu rằng, tình yêu quê hương của mỗi người Việt Nam được bồi đắp từ những chi tiết rất đỗi bình dị ấy.

Truyện Thạch Lam có thể gọi là truyện ngắn trữ tình. Khác với nhiều truyện ngắn giai đoạn này thường hấp dẫn người đọc bởi cốt truyện hấp dẫn, tình tiết mới lạ (như truyện của Nguyễn Công Hoan chẳng hạn), truyện ngắn của Thạch Lam hấp dẫn người đọc bởi chất thơ. lãng mạn. Mỗi truyện thường được kết cấu xoay quanh một tâm trạng, một suy nghĩ thầm lặng của nhân vật. Hai đứa trẻ là một trong những truyện tiêu biểu của Thạch Lam được viết theo phong cách đó.